Svakog praznika patronima manastira Krupe, Uspenja Presvete Bogorodice u narodu poznatijeg i kao Velika Gospojina, okupe se pravoslavni Dalmatinci u hramu čiji su žitelji bivali i Simo Matavulj i Dositej Obradović, Bogu se pomole za dobrobit i zdravlje na sve četiri strane sveta razvejanih vernika, koji se mogu opisati i kao rasplašten narod, baš kao kada se kola, dalmatinska kariola sa plastom sadevenog sena nagne i po neravnoj džadi se seno raspe.
Kada se spomene Dalmacija, obično se pomisli na more, galebove, klape, bevandu i ine sinonime jadranskog hedonizma, ali se retko pomisli na onaj deo ovog zemljinog šara što je nešto dalje od huka talasa Adriatika, mreža za manulu, nešto dalje od bodulske (iliti otočke) ikavice, na zemlju kamenitu i gorovitu na kojoj su vekovima opsatajali i pripadnici srpskog, pravoslavnog naroda. Ljuta Zagora i Bukovica Vuka Mandušića i njeni nešto pitomiji serdar Janković Stojana Ravni Kotari, zemlja na kojoj se našoj jednorodnoj braći od kraja 20. veka i poznatog besmisleno krvavog rasapa negdanje zemlje, baš kao i za vremena Sime Matavulja, osporava pravo na istoriju koja nepobitno dokazuje nepregledan niz njihovih predaka koji su svojim znojem i krvlju natapali suri kamen, žuljevitim rukama otimali od letnjeg zvizdana rod na oskudnim njivicama, nastalim tek na minijaturnim „plačevima“ koje su generacije čistile od kamena, kasnije uziđivanog u suhozide koji su opet trebali da spreče eroziju posne, crvenkaste zemlje.
Ma koliko puta čovek prolazio auto-putem Zagreb-Split, uvek ga iznenadi promena do koje dolazi čim se prođe jedan od najdužih tunela na ovoj saobraćajnici, onaj Svetog Roka. Dok je sa severne strane vazda zelena, gorovita Lika, po izlasku iz tunela, povrh Podvelebitskog kanala, putnika sačeka prizor koji bi surom kamenom pustopoljinom pre pristajao površini Meseca nego ljudskom habitatu. Dok se sa obronaka Velebita kojim dominiraju Tulove grede, sa preke strane nazire plodni plato Ravnih Kotara, put vodi kroz Bukovicu, zemlju svakojake surovosti i divlje lepote, u čijem krilu se nazire tirkizni, životodarni Jadran koji se od podvelebitskog kanala kroz Masleničko ždrelo razliva u, prvo Novigradsko a onda i valjda najmanje na svetu, Karinsko more, na koje podseća i pevanje u glasovitom „Razgovoru ugodnom naroda slovinskog“ Andrije Kačića Miošića : “…Na ti novac, starče Mjelovane, ter ćeš kupit jednu ćekvu vina, što će tebi biti do Karina!…“
Do tog malenog mora, koje samo zbog uzusa geomorfološke struke nije tek zaliv, iznad kojeg se protežu dva velika naselja, Gornji i Donji Karin, pre jugoslovenskog građanskog rata naseljenih isključivo srpskim stanovništvom čiji, kakav ako ne kameni, pravoslavni hram Svetog Kirika i Julite iz polovine 16. veka svedoči o starotavnosti, stiže se prolaskom kroz „tvrdi grad“ Obrovac, minijaturni gradić ugnježden u klisuru koju tvori kraška lepotica Zrmanja koja od svog ličkog izvorišta do bliskog uliva u more divljim bukovima stiže. Dalje put vodi, da li desno ka Karinu i Benkovcu ili levo ka Žegaru i njemu bliskom manastiru Krupa, sagrađenom na istoimenoj rečici daleke 1317. godine kao zadužbina kralja Milutina Nemanjića. Predanje kaže da su mu temelje postavili monasi iz manastira kod današnje Bosanske Krupe, a prvi put od utemeljenja obnavljan je već u vreme cara Dušana, 1345. o čemu svedoči zapis na svodu manastirske crkve. Srpski kraljevi Milutin, njegov sin Stefan Dečanski, kao i unuk Stefan Dušan, despotica Anglenina… izdavali su manastiru darovnice u vidu zemljišta za izdržavanje, a kasnije su to i Turci potvrđivali sultanovim stambolskim fermanima.
Svakog praznika patronima ovog manastira, Uspenja Presvete Bogorodice u narodu poznatijeg i kao Velika Gospojina, okupe se pravoslavni Dalmatinci u hramu čiji su žitelji bivali i Simo Matavulj i Dositej Obradović, Bogu se pomole za dobrobit i zdravlje na sve četiri strane sveta razvejanih vernika, koji se mogu opisati i kao rasplašten narod, baš kao kada se kola, dalmatinska kariola sa plastom sadevenog sena nagne i po neravnoj džadi se seno raspe. Možeš ga, tu na putu, ponovo sadeti, ali nikada to nije isto, jer jednom rasplašteno takvo i ostaje, sadeti ga opet možeš tek na mirnom mestu na koje si i krenuo, a to je danas za ovaj narod Srbija, Nemačka, Amerika, Kanada, Australija…a ne njihova rodna gruda. Suze na oči okupljenom narodu nateraju redovi čuvenih, u tradicionalne odežde odevenih, čuvara Hristovog groba manastira Dragović, kršnih momaka i ljudina koji, na žalost ne dolaze više sa obala Perućkog jezera i vrela Cetine već iz Veternika onkraj Novog Sada, gde ih je „vojno-redarstvena operacija Oluja“ prognala.
Ipak u samom hramu i manastiru ne svetkuju samo pravoslavni, jer je i danas živa tradicija zavetovanja okolnog življa drugog verskog zakona ovoj svetinji u slučaju kakve boleštine i velike nevolje, pa svečarskoj liturgiji prisustvuje i velik broj, doduše starijih, katolika koji i dan-danji paze na srpsku svetinju i nalaze se u pomoći monasima manastira Krupa, obnovljenog od poslednjeg razbojničkog harama naporima donedavnog vladike damlatinskog, a sada tuzlansko zvorničkog, Fotija, monaški postriženog i duhovno poteklog iz Koviljskog manastira.
Kao pastiri preostalog srpskog življa sve su ćešći ipak sveštenici potekli iz ovdašnje Bogoslovije manastira Krke, bisera pravoslavlja ušuškanog u kanjon Krke. Ovaj drevni manastir podigla je 1350. godine srpska princeza Jelena, sestra cara Dušana, udata za hrvatskog kneza Mladena II Šubića, posvetivši ga Svetom arhanđelu Mihailu. Predanje kaže da su manastir na današnjem mjestu, na nagovor monaha Ruvima, ispovednika princeze Jelene, osnovali monasi prispeli iz Svete Zemlje i to iz manastira Sv. arhistratiga Mihaila, kojeg je tamo podigao još jedan od u porfiru rođenih Nemanjića, kralj Milutin. Odgovor na pitanje zašto je baš na tom mestu podignut ovaj pravoslavni svetoarhangelski manastir možemo potražiti i u tvrdnji starog istoričara Lucijusa koji govori o propovedima apostola Pavla Dalmatincima u prostoru oko reke Krke. Blizina rimskog vojničkog grada Burnuma, sedišta 11. i 6. rimske legije, kao i katakombe ispod samog manastira osnažuju tu tvrdnju i navode na zaključak da su osnivači manastira znali za to, pa su upravo tu i ustanovili ovu svetinju u kojoj od 1615. godine ( uz nekoliko nasilnih prekida) kao prosvetna i verska kula svetilja srpskog naroda postoji i Bogoslovija“Sveta Tri Jerarha“.
Manastir Krka broji duge vekove i njihovim tokom se bogatila njegova riznica, pa su u nju prispevale brojne dragocenosti neprocjenjive vrijednosti ne samo iz srpskih krajeva nego i iz Jerusalima, Svete Gore, Venecije i samodržačke carske Rusije, pa su tu i epitrahilj Svetog Save i „Oktoih“ Božidara Vukovića, ali i knjige Vuka Stefanovića Karadžića i Dositeja Obradovića na kojima su oni prilikom boravka u njemu, kao autori, ispisali svoju posvetu manastiru Krki. Ovome svakako treba pribrojiti i paterik iz 1346. nazvan „bugarski“ na čijim koricama piše: „Sija Knjiga manastira Vilendara“, a ništa manje je značajno da se u manastirskoj crkvi čuvaju čestice nekolicine svetiteljskih moštiju kao što su Sv. Trifuna, Sv. Nikole, Sv. Antipe i Sv. Haralampija…
Kako je svetost ovog mesta velika ne samo za pravoslavni živalj, pa se u njemu, poput manastira Krupa, mole i brojni hrišćani rimske denominacije, nakon izgona srpskog življa iz Dalmacije 1995. godine ova svetinja je tek neznatno oštećena jer su ga na vreme zaštitile hrvatske vlasti, pa se i danas, a pogotovo na svako Preobraženje (19.jula) lepotom ovog zdanja i njegove vanvremenske okoline, ali i duhovnošću napajaju svi pod kapom nebeskom verni, čovekoljubivi i miroljubivi ljudi.
Dragović – svetinja najhudije sudbine
Stradalni manastir Dragović onkraj reke Cetine je još jedna od svetinja koja je morala biti obnavljana, ali njegova istorija beleži daleko veći broj nevolja koji je ova svetinja prvobitno nastala tek šest godina nakon Kosovskog boja preživela i nadživela. Dva puta do temelja razgrađivan (jednom od Mletaka u 18. veku i u prošlom od komunističkih vlasti) u brda pomeran i ponovo građen, ne bi li se konačno mesto akumulacionom jezeru napravilo, sad je tek podsetnik na pravoslavni živalj Vrlike, Koljana i inih nekad mnogoljudnih, a sad avetinjski pustih srpskih sela.
M.M.
Dobro jutro broj 569 – Septembar 2019.
