Velika i Mala Ripaljka – vodopadi na Ozrenu, još 1949. godine stavljeni su pod zaštitu države. Iste godine Mustafa i Felješana na prostoru Kučaja, kao izuzetna staništa bukovih šuma, proglašena su lokacijama koje treba posebno čuvati. Na našim prostorima briga o prirodnim lepotama i okolini, traje zavidan broj decenija.
Krošnje kao kišobrani, najkraća reka u Evropi, venerina vlas, šam-dud u podnožju Prokletija, klisure od samo četiri metra i prašume… – sve je to samo delić ukrasa Srbije koji se štite i zakonom, i na terenu, kaže v. d. direktora Zavoda za zaštitu prirode Srbije Marina Šibalić.
– Zavod za zaštitu prirode Srbije osnovan je 30. aprila 1948. godine kao Zavod za zaštitu i naučno proučavanje prirodnih retkosti Narodne Republike Srbije. Jedan od osnovnih zadataka Zavoda od samog osnivanja je da uočava prirodne vrednosti i svojim delovanjem radi na očuvanju i zaštiti delova prirode koji zbog svojih odlika ili retkosti imaju svojstva koja ih izdvajaju u određenu kategoriju prirodnih dobara.
Prvi akt o zaštiti prirodnih vrednosti, donelo je Ministarstvo šumarstva Narodne Republike Srbije još 1948. godine, kojim je pod zaštitu države stavljen Strogi prirodni rezervat „Ostrozub“ u šumskom kompleksu Kačar – kazala je Šibalić.
Prvo prirodno dobro u kategoriji nacionalnog parka na području Srbije proglašeno je 1960. godine – Nacionalni park „Fruška gora“.
– Svako zaštićeno područje je specifično i jedinstveno na svoj način. Među najznačajnijima je Strogi rezervat prirode „Zelenika“ na planini Jelova gora, u jugozapadnoj Srbiji. Pod zaštitom je zbog očuvanja šumskog kompleksa i staništa autohtone zajednice reliktne vrste zelenike koje je obraslo šumom brdske bukve i koja se razvija u uslovima specifične vlažne klime – navodi Šibalić.
Poseban je i Specijalni rezervat prirode „Klisura reke Mileševke“, koja je između planinskih masiva Zlatara i Jadovnika formirala divlju krečnjačku klisuru dugu 24 kilometra. Klisura dostiže dubinu od 1.230 metara, dok se na pojedinim mestima sužava na svega četiri metra. U klisuri su, u vidu savršenog mozaika, razvijene i raspoređene interesantne šumske zajednice, zajednice stena i zajednice sipara.
Posebnu estetsku vrednost imaju nepristupačne litice sa očuvanim i veoma starim primercima crnog bora impozantnih dimenzija i krošnjom u obliku kišobrana.
Nacionalni park Tara je osnovan 1981. godine i ima površinu od 24.991,82 hektara. Čuveni kanjon Drine koji opasuje Taru sa severne strane najdublji je u Srbiji i treći u svetu. Refugijalni karakter Nacionalnog parka „Tara“ posebno naglašava prisustvo Pančićeve omorike, tercijernog endemo-relikta, čiji je tipični lokalitet planina Tara.
Na severnoj padini Tare izvire rečica Vrelo, najkraća u Evropi, dužine 365 metara (reka Godina).
– Stablo crnog duda, poznato pod nazivom šam-dud, nalazi se u dvorištu Pećke patrijaršije u podnožju gorostasnih Prokletija i najstarije je zaštićeno stablo u Srbiji. Njegovu sadnicu je na povratku iz Jerusalima poneo sa sobom srpski arhiepiskop Sava Drugi, sin kralja Stefana Prvovenčanog. Sadnicu je dobio u oblasti Šam, koja se nalazi na teritoriji današnje Sirije. Stigavši u Peć, arhiepiskop je između 1263. i 1272. godine tu sadnicu zasadio ispred tek završene Crkve Sv. Apostola u kompleksu Pećke patrijaršije, ne slutivši da će njegov dud doživeti i 21. vek. Visina osnovnog debla je osam metara, obim 5,80 metara, a prečnik 1,9 metara. Tokom jake oluje koja je pre 50 godina zadesila Peć, stablo se pocepalo na dva dela. Neke su se grane spustile na zemlju, da bi se naknadno iz njih razvili bočni koreni. Uz glavno stablo izrasla su još tri izbojka sa razvijenom krošnjom koja su takođe polegla. Pored prirodnog, šam-dud ima i ogroman istorijski značaj kao savremenik svih zbivanja koja su se dešavala srpskom narodu u podnožju Prokletija u poslednjih sedamsto pedeset godina – ispričala je Šibalić.
U kategoriji „Zaštićeno stanište“, „Venerina padina“ je u Srbiji jedino stanište strogo zaštićene biljne vrste – venerina vlas. Nalazi se u neposrednoj blizini termalnog izvora na bigrenoj terasi, u naselju Zvonačka banja. Rasprostranjenje i postajanje venerine vlasi u Srbiji bilo je potpuno nepoznato do 1965. godine, kada su pomenutu vrstu otkrili botaničari Voislav Nikolić i Nikola Diklić.
Površina zaštićenih područja u Srbiji trenutno je 678.237 hektara, odnosno 7,66 odsto teritorije Srbije. Raniji ciljevi Evrope odnosili su se na 20 odsto teritorije pokrivene takvim područjima, do 2020. godine.
– Zavod za zaštitu prirode aktivno učestvuje u svim fazama u postupku povećanja površina zaštićenih područja na teritoriji Srbije, ne samo u povećanju površine Natura 2000 mreže već i u razvijanju ovog sistema zaštite. Istraživanja se sprovode kroz Ekološku mrežu Srbije i prikupljanjem podataka za određivanje potencijalnih Natura 2000 područja u okviru realizacije projekta „EU za Srbiju – Nastavak podrške implementaciji Poglavlja 27 u oblasti zaštite prirode (Natura 2000)“. Srbija ima Ekološku mrežu koja je definisana Uredbom o ekološkoj mreži, donetoj 2010. godine i kojom je obuhvaćeno 20,93 odsto teritorije Srbije, sa površinom od 1.849.201,77 hektara. Ekološku mrežu čini 101 ekološki značajno područje, kao i određeni vodotoci sa obalskim pojasom koji predstavljaju ekološke koridore od međunarodnog značaja – napiminje Šibalić.
– Na svom putu ostvarivanja pregovaračkog poglavlja 27 Srbija ima dobre rezultate.
U saradnji sa Ministarstvom zaštite životne sredine i uz pomoć građana, Zavod za zaštitu prirode Srbije aktivno učestvuje u procesu izrade i sprovođenja svih projekata koji se odnose na očuvanje prirodnih vrednosti, njihovu aktivnu zaštitu kao i zaštitu životne sredine, a sve u skladu sa međunarodnom mrežom Natura 2000 – dodaje Šibalić.
Zavod za zaštitu prirode Srbije je jedinstven. Naši biolozi, ekolozi, šumari, geolozi, planeri, bave se divnim i odgovornim poslom, proučavanjem prirode, prirodnih vrednosti, predlažu zaštitu i način očuvanja tih prirodnih vrednosti koje Srbija ima.
– Na tom svom putu Zavod, od proglašenja prirodnog dobra, do načina zaštite i gazdovanja prirodnim dobrom radi očuvanja njegovih prirodnih vrednosti, ima značajnu saradnju sa Ministarstvom zaštite životne sredine i dalje sa upravljačima prirodnih dobara, i svi zajedno radimo na tome da Srbija ima očuvane šume, reke, biljni i životinjski svet, geološko nasleđe. Direktive koje se odnose na otpad i zagađenje nisu u direktnoj nadležnosti Zavoda, ali se mi trudimo da učinimo sve što je u našoj moći kako bi dali svoj doprinos i u ovom segmentu zaštite – istakla je Šibalić i napomenula da formiranjem zaštićenih područja dolazi do novih socioekonomskih vrednosti, koje građanima Srbije pružaju drugačije privredne potencijale.
Nastanjen u velikim urbanim sredinama, čovek postaje svestan veze svog opstanka sa očuvanjem ravnoteže u prirodnim sredinama. Ova ravnoteža zasnovana je na raznovrsnosti prirodnih staništa i divljih vrsta koje su gusto satkane u prirodne cikluse, pojave i procese od kojih čovek ima neposrednu korist ili štetu. Da bi opstao, čovek nužno mora ne samo da formira ekološki način razmišljanja već i da korenito promeni svoj odnos prema prirodi i zaštiti njenih vrednosti.
– Potreba za zaštitom prirode je posledica drastičnog napretka ljudskog društva, koji od 20. veka do danas ne zastaje i ne usporava. Rapidan pad brojnosti populacija divljih vrsta i izumiranje velikog broja vrsta, direktna je posledica ljudskog uticaja na prirodu. Osim moralne i etičke potrebe da se bavi zaštitom prirode, čovek je na to podstaknut najpre sve jasnijim negativnim posledicama po sebe samog. Dalje korišćenje žive prirode i izmene prostornog okvira mogući su jedino pod uslovima stalne ekološke i naučno zasnovane kontrole, čemu u prilog ide povećanje površine pod zaštitom – smatra Šibalić.
Izvor: RTS
Foto: Nacionalni park Fruška gora
