Podsticajnim sredstvima stimulisaće se proizvodnja određenih voćnih vrsta samo u rejonima koji, prema rejonizaciji, najviše odgovaraju za te voćne vrste.
Poznato je da u uslovima Fruške gore najbolje rezultate daje gajenje jabuke, kruške i breskve, u Subotičko-horgoškom regionu dobro uspeva jabuka i višnja, u zapadnoj Srbiji šljiva, malina, kupina, u južnoj Srbiji oblačinska višnja, jagoda…
Voćarstvo je sve važnija grana poljoprivredne proizvodnje u Srbiji. Ukupna površina pod zasadima voća na teritoriji Republike Srbije, na osnovu podataka Republičkog zavoda za statistiku iz 2017. godine, iznosi 183.602 hektara. U ukupnoj korišćenoj poljoprivrednoj površini u 2018. godini voćnjaci su zauzimali 5,3 odsto, a proizvodnja voća čini oko 11 odsto vrednosti naše poljoprivredne proizvodnje.
Ova grana je jedna od perjanica poljoprivrede Srbije, i po napretku u uvođenju savremenih tehnologija, i po udruživanju u zadruge. Rezultati se ogledaju u povećanju proizvodnje, razvoju pojedinih regija i zadržavanju mladih na selu. Voće i prerađevine od voća se u poslednjih nekoliko godina nalaze na prvom mestu u spoljnotrgovinskoj razmeni Srbije. Među 10 izvoznih poljoprivrednih proizvoda nalaze se smrznuta malina, sveža jabuka i smrznuta višnja. I pored toga, potencijali Srbije nisu dovoljno iskorišćeni za razvoj voćarstva i u narednom periodu u merama agrarne politike proizvodnja i prerada voća treba da zauzmu još značajnije mesto.
Bolje korišćenje onoga što imamo
U Srbiji imamo i velike plantaže, i veliki broj manjih zasada voća koji su podignuti na neodgovarajućim lokalitetima, te neredovno rađaju, daju niske prinose ili lošiji kvalitet plodova. Primer za to su zasadi kajsije, breskve ili trešnje u ravnici, gde ih ugrožavaju mrazevi, ili sadnja na zemljištu s visokim nivoom podzemnih voda, usled čega dolazi do sušenja stabala. Takvi poslovni promašaji ne treba da se događaju voćarima koji prate savremenu nauku, struku ili barem poljoprivrednu politiku u svojoj državi i koji brinu o svakom uloženom dinaru. A, sigurno neće, kao što se uprkos svemu ponekad događalo, biti pomagani državnim agrarnim davanjima i stimulansima.
To je rezultat voćarske rejonizacije Srbije, specifičnog i veoma kvalifikovanog vodiča za podizanje novih voćnjaka, iza kojeg velikim radom i znanjem stoje naši stručnjaci, ne samo voćarskih usmerenja, nego i pedolozi, agrohemičari, meteorolozi… Novi zasadi voća podizaće se isključivo na područjima koja agroekološkim karakteristikama omogućavaju postizanje visokih, redovnih prinosa plodova visokog kvaliteta. Gubici prinosa voća u Srbiji usled lošeg odabira lokaliteta i nepovoljnih uslova sredine tako će se smanjiti, a povećaće se prosečan godišnji rod voća, kao i rentabilnost i produktivnost proizvodnje. Na osnovu urađene rejonizacije stvoriće se uslovi za brži rast voćarske proizvodnje, intenzifikaciju i uvođenje novih tehnologija i sorti… Podsticajnim sredstvima stimulisaće se podizanje određenih voćnih vrsta samo u rejonima koji, prema rejonizaciji, najviše odgovaraju za te voćne vrste.
Svedoci smo ekspanzije voćarske proizvodnje u poslednjoj deceniji. Razvoj voćarstva ne ogleda se samo u povećanju površina pod voćnjacima, već prvenstveno u uvođenju savremenih tehnologija gajenja voćaka, po ugledu na razvijenije regione u Evropi. Savremeni koncept gajenja voća pretpostavlja velike gustine sadnje, kvalitetni sadni materijal, ostvarivanje redovnih i veoma visokih prinosa plodova vrhunskog kvaliteta. Ulaganja u zasnivanje zasada su velika, očekuje se rano stupanje na plodonošenje i brz povraćaj uloženih sredstava. S obzirom na visoke troškove pri zasnivanju zasada, ni najmanji segment proizvodnje ne sme se prepustiti slučaju, pogotovo kad je reč o prirodnim uslovima za određenu proizvodnju. Zna se da prirodni uslovi u pojedinim regionima Srbije ne odgovaraju drugim oblastima biljne proizvodnje, ali su zato pojedine voćne vrste u tim regionima našle optimalno mesto za postizanje vrhunskih rezultata po kvalitetu, prinosu i prihodu.
Manje štete i rizici
Savremena intenzivna proizvodnja voća u velikoj meri zavisi od uslova sredine. Ako uslovi nisu odgovarajući, čak i najbolja sorta, uz najbolju agro- i pomotehniku, neće dati dobre rezultate. Uzimajući u obzir ovo, ali i činjenicu da su voćke višegodišnje biljke, veoma je važno da se umanje rizici uticaja spoljne sredine. Niske temperature tokom i posle mirovanja su u našim uslovima, iz godine u godinu, ključni faktor smanjenja prinosa voćnih vrsta, a time i smanjenja ukupne voćarske proizvodnje. Najsigurnija mera za sprečavanje nastanka šteta od mraza je izbor voćne vrste i sorte u zavisnosti od datih agroekoloških uslova. To, drugim rečima, znači da osetljive voćne vrste ne treba gajiti u regionima sa učestalom pojavom niskih zimskih temperatura i prolećnih mrazeva.
Voćarska proizvodnja u Srbiji najvećim delom se obavlja na otvorenom pa, bez obzira na nivo ulaganja u proizvodnju, rizik od gubitka prinosa usled dejstva faktora spoljašnje sredine, uvek postoji i štete zbog takvih uticaja su ogromne. To posebno dolazi do izražaja u godinama kada se javljaju niske zimske temperature, prolećni mrazevi, velike količine padavina, ekstremna suša, grad i u poslednje vreme – olujni vetrovi. Usled globalnih promena klime, ovakve ekstremne godine sve su češće. Povećanjem intenzivnosti proizvodnje putem instaliranja sistema za navodnjavanje, protivgradnih mreža, anti-frost sistema, smanjuju se rizici po prinose. Međutim, radi se o skupim investicijama koje su rentabilne jedino u agroekološkim uslovima koji odgovaraju odabranoj voćnoj vrsti.
Postoji tendencija da se veliki kompleksi voćnih zasada podižu u ravnici, na tradicionalno ratarskim površinama. Ograničavajući faktor za proizvodnju na ovim zasadima su prvenstveno niske temperature, ali i mala kolebanja temperatura u vreme sazrevanja, zbog čega plodovi pojedinih sorti jabuka, recimo, ne mogu ni oblikom ni bojom da konkurišu plodovima uzgajanim na većim nadmorskim visinama.
Usklađenost sa Strategijom razvoja poljoprivrede
Prema Strategiji poljoprivrede i ruralnog razvoja Republike Srbije za period 2014-2024. godine, rejonizacija voćarske proizvodnje navodi se kao jedan od osnovnih preduslova razvoja voćarstva u Republici Srbiji. U Strategiji se navodi da investicije u nove zasade moraju pratiti preporuke rejonizacije voćarskih i vinogradarskih proizvodnih područja. Operativni ciljevi za realizaciju ovog prioriteta, koji se odnose na voćarsku proizvodnju, jesu povećanje površina pod višegodišnjim zasadima (plantažnim i matičnim zasadima), prilagođavanje sortimenta voćaka i vinove loze proizvodnim uslovima i unapređenje tehnologije proizvodnje, za šta je neophodno izraditi studiju rejonizacije.
Pravilan izbor lokaliteta važan je ne samo za pojedine voćne vrste, već i za sorte, kako bi mogle da ostvare maksimum genetičkog potencijala u pogledu visine prinosa, kvaliteta ploda, obojenosti i oblika. Raznovrsnost prirodnih uslova naše zemlje, naročito klimatskih, uslovljava i karakter voćarske proizvodnje. U pojedinim voćarskim krajevima, prema obimu proizvodnje izdvojile su se pojedine voćne vrste, adaptirane na lokalne agroekološke uslove, mada su prisutne i druge voćne vrste.
Listavrstaisorti – gdekojusaditi
Svi ovi ograničavajući agroekološki faktori i karakteristike voćnih vrsta i sorti uzeti su u razmatranje pri izradi rejonizacije. Cilj projekta bio je definisanje voćarskih rejona i podrejona u Srbiji, sa detaljnim opisom klimatskih, zemljišnih, topografskih i biotičkih karakteristika, kao i kreiranje liste voćnih vrsta i sorti i preporuka i rizika za njihovo gajenje na određenom području.
Preduslov za rešavanje navedenih problema je upravo takva voćarska rejonizacija, u okviru koje smo utvrdili granice i karakteristike voćarskih rejona i podrejona u Srbiji. Rejonizacija je delimično rađena i na osnovu poznavanja uspešne proizvodnje pojedinih voćnih vrsta i sorti u tradicionalnim voćarskim regionima Srbije. Poznato je da se izdvajaju pojedini makrorejoni u kojima odgovarajuće voćne vrste daju najbolje rezultate. Pored glavnih makrorejona, izdvajaju se manje proizvodne lokacije, čija se pogodnost za gajenje određenih voćnih vrsta mora posebno ispitati, radi daljeg uspešnog širenja voćnih zasada i maksimalizacije ili barem optimalizacije rezultata voćarske proizvodnje.
Klimatske, zemljišne i orografske analize
Analizirani su klimatski, zemljišni, orografski faktori u svakom od okruga projektnog područja. Na osnovu prikupljenih podataka, navedene su granične vrednosti za povoljnost gajenja voćnih vrsta po okruzima, kreirane liste voćnih vrsta i sorti i data stručna preporuka za gajenje određene voćne vrste i sorte u regionu, kao i preporuka namene sorte. Definisana su područja u kojima vladaju najpovoljniji klimatski, edafski, orografski, pedološki i drugi uslovi, za proizvodnju određene vrste voća, kako bi dobili maksimalne rezultate, unapredila voćarska proizvodnja, i ostvarili redovniji, visoki i ujednačeni prinosi, uz plodove visokog kvaliteta, kako svežih, tako i za preradu.
Analiza pogodnosti makro- i mikrorejona za gajenje pojedinih voćnih vrsta, sorti i klonova, odabir podloga i uzgojnih oblika – bio je drugi specifični cilj voćarske rejonizacije Srbije. Kao treći specifični cilj ovog projekta, dobili smo i granice voćarskih makro- i mikrorejona, listu voćnih vrsta i sorti preporučenih za gajenje u datim rejonima i preporuke za njihovo uspešno gajenje¢
