Насловна ТЕМЕ ВОЋЕ RAST I(LI) ROD traganje za skladom

RAST I(LI) ROD traganje za skladom

19

NOVI TRENDOVI SAVREMENOG UZGOJA ŠLJIVE

Efikasni sistem uzgoja šljive podrazumeva primenu mera koje će omogućiti pravovremeno dostizanje optimalne veličine stabla uz postizanje inicijalnog roda, što je posebno važno zbog kontrole bujnosti. Ukoliko plodonošenje započne mnogo ranije nego što je uzgojni oblik formiran, može doći do sporijeg (ili nepravilnog) formiranja uzgojnog oblika. Sa druge strane, ukoliko se nisu stvorili uslovi za značajnije plodonošenje u vreme kada je uzgojni oblik formiran, snaga rasta će i dalje biti usmerena dominantno u vegetativni porast koji više nije potreban u tom obimu, što obično dovodi do zasene potencijalnih rodnih mesta, te slabije diferencijacije cvetnih pupoljaka.

Uzgojni oblici kod voćaka svojim prostornim rasporedom omogućavaju različit nivo usvajanja i distribucije sunčeve svetlosti kroz krošnju stabla. Uzgojni oblici određuju i formiranje, položaj i ugao grananja osnovnih grana u krošnji, a time i njihovu sposobnost da apsorbuju sunčevu svetlost, što utiče na prinos i kvalitet plodova. Ciljevi ispravnog formiranja uzgojnog oblika uključuju: pojednostavljenje krošnje (arhitekture) stabla, efikasnu iskorišćenost proizvodnog prostora voćnjaka, visoku apsorpciju sunčeve svetlosti i njenu ujednačenu distribuciju kroz krošnju stabla.

Više vretena na jednom stablu

Razlozi za intenziviranje uzgojnih oblika kod šljive su univerzalnog karaktera, kao i za druge voćne vrste: raniji povratak uloženih sredstava, ekonomično korišćenje radne snage i realizacija visokih prinosa uz dobar kvalitet plodova. Uzgojni oblik treba da bude u skladu sa sortnim specifičnostima, gustinom sadnje kao i količinom svetlosti koja je dostupna u regionu gde se šljiva uzgaja. Intenziviranje uzgoja šljive poslednjih decenija vršeno je prevashodno kroz uvođenje novih uzgojnih oblika, koji su za cilj imali veću efikasnost u proizvodnji, pre svega kroz povećane prinose po jedinici površine ili kroz delimično ili potpuno mehanizovanje određenih radnih operacija. Strategija novih uzgojnih oblika kod šljive jeste da se izvrši minimizacija stalne skeletne strukture i da se zameni sa plodonosnom strukturom (nosači rodnog drveta) što je slučaj sa uzgojnim oblikom vreteno šljive, koje se primenjuje u intenzivnim zasadima šljive (slika 1.).

Slika 1. Stabla sorti stenli (levo) i čačanska lepotica (desno) u uzgojnom obliku vreteno šljive

Sistemi sa većom gustinom sadnje bazirani su na preusmeravanje resursa rasta u formiranje većeg učešća mlađeg i dobro osvetljenog drveta, koje često dostiže maksimum svoje proizvodnje u periodu od treće do pete godine uzgoja. Vreteno šljive već duži niz godina predstavlja stadardni uzgojni oblik u intenzivnim sistemima uzgoja. Iako omogućava visoke prinose i dobar kvalitet plodova, glavni nedostaci vretena kao uzgojnog oblika leže u složenom upravljanju krošnjom, koje često zahteva povijanje grana tokom vegetacije, preciznu kontrolu opterećenja i veštinu pri rezidbi koja je dodatno usložnjena specifičnostima sorti koje se najčešće uzgajaju. Dovoljan je mali propust (na primer jedna godina slabijeg roda ili nepravilna rezidba) da bi se vretena šljive pretvorila u stabla sa nekontrolisanim rastom, a što nije toliko izraženo kod vrsta gde se koriste vegetativne podloge.

Uvođenje uzgojnih oblika sa većim brojem stožina (rodnih jedinica) je trend koji se sve više primenjuje ne samo kod jabučastih, već i kod koštičavih voćnih vrsta (trešnja i breskva). Uzgojni oblici sa više vretena na jednom stablu (UFO – Uprigt fruiting offshoot) omogućavaju primenu strategije kojom se vrši preraspodela bujnosti u više od jedne centralne stožine, kako bi se obezbedio umeren godišnji porast, smanjio godišnji obim i troškovi rezidbe i omogućila efikasnija fotosinteza (slika 2.). Ovi uzgojni oblici se nazivaju i dvodimenzionali uzgojni oblici, s obzirom da se formiraju tako da se redukuje razvoj biljaka u međurednom prostoru.

Slika 2. Šematski prikaz strukture uzgojnih oblika vreteno šljive (levo) i UFO (slika desno)

Bolja distribucija bujnosti i svetlosti

Što je veći broj stožina u krošnji, to će se uspešnije vršiti distribucija bujnosti glavnog stabla i time stvoriti plodonosni zid umerenije snage rasta. Višeosovinski uzgojni oblici mogu biti: dvo -, tro -, šesto – i višeosovinski. Koncept višeosovinskih uzgojnih oblika podrazumeva sledeće principe:

  1. korišćenje prirodnog akrotonog rasta većine sorti šljive;
  2. dekonstrukcija krošnje iz jednog u veći broj strukturnih jedinica i preciznije definisanje odnosa lisne mase i plodova;
  3. optimizacija uniforme distribucije svetlosti kroz krošnju stabla.

Akrotoni rast šljive, koji je dodatno potenciran upotrebom džanarike kao generativne podloge, se veoma efikasno iskorišćava pri uzgoju u UFO uzgojnom obliku. Novoformirani mladari (jednogodišnji prirasti u vegetaciji) koji kod vretena predstavljaju izazov u kontroli i postoji potreba za njihovim dovođenjem pod ugao otklona u odnosu na centralnu stožinu (imaju naziv i „vodopije”), kod UFO uzgojnog oblika se usmeravaju u spontani razvoj uz pravovremeno i ispravno pričvršćivanje uz žičanu armaturu, kako bi tokom naredne vegetacije poprimili karakteristiku nosača rodnog drveta. Broj mladara koji se ostavlja za formiranje krošnje uslovljen je rednim razmakom i karakteristikama sorte. Dosadašnja iskustva pokazuju da se uspravni mladari (a kasnije i nosači rodnog drveta) mogu veoma uspešno kontrolisati na međusobnoj udaljenosti od oko 20 cm (slika 3.).

Slika 3. Stablo šljive sorte stenli u sistemu UFO starosti dve godine. Sva snaga rasta u početnim godinama je iskorišćena u formiranje uspravnih mladara, koji već u drugoj godini formiraju rodne grančice, te tako prelaze u kategoriju nosača rodnog drveta. Prirodan akrotoni rast mladara u potpunosti odgovara formiranju ovog uzgojnog oblika uz njihovo pravilno i pravovremeno fiksiranje uz potpornu armaturu

 Nakon dve godine uzgoja, ovi uspravni mladari prelaze u kategoriju nosača rodnog drveta, što ostaju do trenutka njihove smene, najčešće nakon četiri ili pet godina eksploatacije (slika 4.). Pri formiranju uspravnih nosača, neophodno je primeniti odgovarajući pristup u rezidbi koji podrazumeva da se na nosačima ostavljaju samo kratke rodne grančice, dok se dugi prirasti moraju pravilno tretirati u rezidbi, prevashodno u toku letnje rezidbe, dok je korektivnu rezidbu potrebno uraditi tokom perioda mirovanja.

Slika 4. Detalj uspravnih nosača na kojima se nalazi kratko rodno drvo u tipu kratkih rodnih grančica i majskih kitica. Nakon zametanja, svi formirani plodovi imaju ujednačene uslove za razvoj u krošnji, što nije slučaj kod drugih uzgojnih oblika šljive (posebno kod plodova koji se formiraju u unutrašnjosti krošnje)

 Dobra iskustva sa „višeosovinskim“ uzgojnim oblicima

Dosadašnja iskustva sa uzgojem šljive u UFO uzgojnom obliku ukazuju na sledeće:

  • inicijalni prinosi se realizuju u drugoj godini uzgoja, dok se ekonomski rentabilni prinosi ostvaruju u četvrtoj godini uzgoja (slika 5.);
  • redovni prinosi su nešto veći u odnosu na vreteno šljive i kreću se na nivou od 40 t/ha (u značajnoj meri i sortna karakteristika);
  • plodovi imaju visok kvalitet, što se posebno ogleda u sadržaju rastvorljivih suvih materija i obojenosti pokožice boje;
Slika 5. Stablo šljive sorte empres u sistemu UFO starosti četiri godine. Iako pripada grupi sorti sa dominanto dugim rodnim drvetom, sorta empres je pokazala odlične rezultate pri uzgoju na ovaj način. Kod ove sorte je potrebno obratiti više pažnje na rezidbu dugih bočnih grana koje se formiraju tokom vegetacije
  • plodovi u krošnji su ujednačeni po svojoj krupnoći, što umanjuje potrebu za dodatnim klasiranjem tokom ili nakon berbe (slika 6);
  • plodovi u krošnji ujdnačenije dozrevaju u odnosu na druge uzgojne oblike, što može biti od posebnog značaja za tretman plodova nakon berbe.
Slika 6. Detalj stabla šljive sorte empres u sistemu UFO starosti četiri godine. Plodovi su ujednačeni po svojoj veličini i obojenosti pokožice

Uspravni nosači svoju optimalnu produktivnost postižu u periodu od druge do pete godine starosti, nakon čega ona opada, usled starosti nosača rodnog drveta i gubljenja tačaka rasta neposredno uz sam nosač. Zbog toga se kao jedna od obaveznih mera u redovnoj rezidbi preporučuje i sukcesivna smena nosača. Smena uspravnih nosača rodnog drveta se može raditi u toku jedne ili dve godine, ali o tome više reči drugi put. Iskustva sa uzgojem trešnje (proizvođači na pacifičkoj obali SAD) pokazuju da je na godišnjem nivou potrebno promeniti oko 20 % nosača, kako bi se kroz pet godina izvršila smena celokupne krošnje. Sa smenom nosača je potrebno započeti pravovremeno, na način da je u svakoj godini u strukturi krošnje 75-80% rodnih nosača u određenoj fazi produktivnosti (slika 7.).

Slika 7. Stablo šljive sorte empres u UFO uzgojnom obliku starosti šest godina. U krošnji se nalazi ukupno 17 uspravnih nosača, od čega je 10 (plava boja) u optimalnoj produktivnosti i dva (siva boja) u terminalnoj fazi produtivnosti. Nosači koji se nalaze u završnoj fazi produktivnosti se moraju zameniti u narednoj godini. U krošnji se nalazi i pet novih mladara, za zamenu koji su formirani kao rezultat uklanjanja starih „izrođenih“ nosača rodnog drveta (na slici jasno vidljivi rezovi na patrljak)

Pojednostavljivanje rezidbe

Uvođenje dvodimenzionalih – višeosovinskih uzgojnih oblika, ima za cilj pojednostavljivanje rezidbe, što je kod većine proizvođača jedan od značajnijih problema u proizvodnji voća. Dekonstrukcija uzgojnog oblika na jednostavnije produktivne jedinice, podrazumeva ponovljivost u rezidbi. Uopšteno, može se reći da principi koji važe za rezidbu jednog nosača, primenjivi su i kod svih ostalih nosača. Svakako da pri tome treba imati na umu i uticaj sortnih specifičnosti, koji kod ovog uzgojnog oblika nisu dominante. Određene specifičnosti u rezidbi vretena i UFO uzgojnog oblika, na praktičnom primeru su pojašnjena na fotografijama 8. i 9.

Slika 8. Stablo šljive sorte Stenli u sistemu vretena starosti četiri godine. Stablo starosti četiri godine, najveću zastupljenost kvalitetnog rodnog drveta ima na dvogodišnjem nosaču rodnog drveta, formiranom tokom 2021. godine. Imajući u vidu da je reč o sorti stenli, u strukturi rodnog drveta dominira kratko rodno drvo u tipu majske kitice i kratke rodne grančice. Na delu stabla starosti tri godine (formirano tokom 2020. godine) takođe su zastupljene rodne grančice u manjem obimu uz incijalnu pojavu ogoljvanja osnove ovog višegodišnjeg prirasta (približno 50-60% dužine ovog razgranjenja, posmatrano od osnove razgranjenja, se nalazi u određenoj fazi ogoljavanja). Ogoljavanje (gubljenje tačaka rasta) se javlja kao posledica plodonošenja u predhodnoj godini na čisto cvetnim pupoljcima, kao i nedovoljne količine svetlosti koja može dopreti u unutrašnjost krošnje, usled intenzivnog porasta u dužinu i boljoj predispoziciji mlađih delova grana za formiranje rodnog drveta. Uzimajući u vidu da se kod vretena šljive mora voditi računa o razvoju grana u rednom i međurednom prostoru (u zavisnosti od razmaka sadnje) u sklopu zimske rezidbe potrebno je izvršiti prekraćivanje pomenutog nosača i to na poziciji koja je označena strelicom na fotografiji. Prekraćivanje je neophodno da bi se sprečilo prodiranje u životni prostor susedne biljke ili međurednom prostoru, ali i kao zahvat za stimulaciju aktiviranja tačaka rasta na razgranjenju prema centralnoj stožini vretena. Ovakvim rezom se odbacuje jedan deo dvogodišnjeg nosača rodnog drveta, a time i deo rodnosti na tim pozicijama. Treba istaći, da se na ovaj način ne rešava pitanje ogoljavanja u osnovi.
Slika 9. Stablo sorte empres u sistemu UFO starosti četiri godine. Rezidba kod UFO uzgojnog oblika, se svodi na korekciju dužih bočnih razgranjenja, dok se uspravni nosači ne prikraćuju tokom formiranja i razvoja, sve do faze kada postižu projektovanu visinu (2m). Uspravni nosači su dobro obrasli kratkim rodnim grančicama od same osnove i nije detektovano njihovo ogoljavanje u osnovi. Rezidba je minimizirana i ponovljiva, što u velikoj meri olakšava ispravan pristup proizvođačima pri formiranju i održavanju ovog uzgojnog oblika.

UFO uzgojni oblik uspešno iskorišćava biološke predispozicije u rastu šljive kao voćne vrste, uz mogućnost definisanja jednostavnih i ponovljivih obrazaca rezidbe.

Osnovne prednosti UFO uzgojnog oblika su:

  • ekonomični prinosi po jedinici površine uz visok kvalitet proizvedenih plodova;
  • jednostavna, ali ne i brža rezidba (usled većeg broja preciznih rezova);
  • mogućnost povećanja broja biljaka po jedinici površine usled smanjenja međurednog razmaka (kao rezultat dvodimenzionalne krošnje);
  • bolja aplikacija zaštitnih sredstava;
  • brža i efikasnija berba;
  • mogućnost mehanizovanja određenih radnih operacija (zimska i letnja rezidba).

Osnovni nedostaci UFO uzgojnog oblika su:

  • neophodna aramatura za pravilno formiranje uzgojnog oblika;
  • visok nivo ekspertize tokom prve dve do tri godine formiranja uzgojnog oblika;
  • značajno učešće letnje pomotehnike.

Izbor optimalnog uzgojnog oblika za uzgoj šljive je pod uticajem velikog broja faktora. Proizvođači treba da kreiraju sopstvenu ocenu efikasnosti uzgojnog oblika u zavisnosti od lokaliteta gajenja, efikasnosti proizvodnje, nivoa potrebnog znanja za formiranje i održavanje i intenzivnosti manuelnog rada. Za efikasniju proizvodnju šljive neophodno je osim uzgojnog oblika promeniti i koncept rezidbe¢

Piše: Prof. dr Miljan Cvetković,

Univerzitet u Banjoj Luci, Poljoprivredni fakultet


Повезани чланциЈОШ ОД АУТОРА