KALEMLJENJE VOĆAKA
Kalemljenje predstavlja postupak kojim se spajaju podloga-hipobiont i plemka-epibiont u zajedničku celinu – kalem. Ono predstavlja osnovu savremenog voćarstva i omogućava da se sačuvaju nasledna svojstva stvorenih sorti koje su nastale radom selekcionara ili spontano u prirodi. Postoji dosta načina kalemljenja, ali se u intenzivnoj rasadničarskoj proizvodnji koristi samo nekoliko:
- kalemljenje očenjem (okuliranjem),
- kalemljenje na čip (chip budding),
- kalemljenje na engleski spoj.
Očenje ili okuliranje je do skoro bio najmasovniji način kalemljenja. Može biti na budni ili spavajući pupoljak. Kalemljenje na budni pupoljak se izvodi u toplijim područjima i kod nas se retko primenjuje.
Intenzivno navodnjavanje kao priprema
Kalemljenje na spavajući pupoljak se izvodi od 1. avgusta do 15. septembra. Za kalem grančice se koriste mladari iz tekuće vegetacije u čijem pazuhu su formirani vegetativni pupoljci. Pre kalemljenja vrši se priprema podloga koja se sastoji u uklanjanju izbojaka do visine 30 cm. Takođe, 15 dana pred kalemljenje treba započeti intenzivno navodnjavanje podloga da bi se kora dobro odvajala od drvenastog dela.
Kalemljenje se vrši na visini od 15 cm. Postupak počinje tako što se na podlozi zaseca horizontalan rez dužine 1 cm. Na sredini tog reza pravi se uspravan rez naniže dužine 2,5 do 3 cm. Potom se od vrha vertikalnog reza odlepljuje kora podloge tupim delom noža da bi se stvorio urez za umetanje pupoljka.
Kalem grane se sa matičnih stabala skidaju u jutarnjim časovima, pri čemu se uklanjaju donji i vršni delovi mladara. Donji deo ima slabo razvijene vegetativne pupoljke, a vršni nije dobro sazreo. Zatim se odstranjuju listovi, pri čemu se na svakom pupoljku ostavlja deo lisne drške dužine 1 cm koji kasnije služi kao indikator prijema.
Kalemar sa kalem grančice oštrim nožem skida pupoljak. Iznad pupoljka, na 1 cm pravi se horizontalan rez dubine 2 do 3 mm, a zatim ispod pupoljka na udaljenosti 1 do 1,5 cm počinje novi rez, pri čemu se skida kora sa malo drveta ispod pupoljka. Pripremljeni pupoljak se zatim umeće u T rez ispod kore, pri čemu se nastoji da se njegov gornji deo izravna sa horizontalnim rezom. Zatim se obavlja obmotavanje T reza i pupoljka streč folijom širine 3 cm, pri čemu lisna drška ostaje slobodna i kasnije služi kao indikator prijema.
Tehnika kalemljenja na čip
Po završenom kalemljenju, svakih 3 do 5 dana u zavisnosti od temperature, navodnjavaju se podloge u rastilu da bi se obavilo kalusiranje, tj. srastanje podloge i pupoljka. Nakon 40 dana od kalemljenja uklanja se folija. Tako srastao pupoljak na podlozi miruje do narednog proleća. Kad prođu mrazevi, skraćuju se podloge iznad T- reza na 2 do 3 mm i preseci se premazuju fitobalzamom. Iz vegetativnog pupoljka kreće razvoj mladara koji, uz mere nege i navodnjavanje, do kraja vegetacije može dostići visinu od 1,5 do 2 m.
Kalemljenje na čip (chip budding) je trenutno najmasovniji i najlakši način kalemljenja. Kao i okuliranje, izvodi se od 1. avgusta do 15. septembra. Može se izvoditi i kada se kora slabije odvaja od drvenastog dela. Tehnika kalemljenja sastoji se u sledećem: na podlozi na visini od 15 cm se pravi rez pod uglom od 45 stepeni, dubine 2 do 3 mm ka središtu podloge. Zatim iznad njega na udaljenosti 2 do 2,5 cm počinje novi rez do donjeg, pod uglom 10 do 15°, pri čemu se uklanja isečak.
Na kalem grančici pravi se štitić koji po obliku odgovara prethodno napravljenom isečku na podlozi. Na kalem grančici, 6 do 7 mm ispod pupoljka, pravi se nožem rez pod uglom od 45°, dubine 2 do 3 mm, a zatim se na oko 1,5 cm iznad pupoljka vrši zasecanje kore i malo drveta, pri čemu se nož povlači ka donjem rezu. Ovako napravljen štitić postavlja se u isečak na podlozi zavlačenjem i odmah obmotava streč folijom.
Engleski spoj dok vegetacija miruje
Kalemljenje na engleski spoj radi se u toku mirovanja vegetacije, tokom februara i marta meseca. Za kalem grane se koriste jednogodišnji prirasti iz prethodne vegetacije. Pre kalemljenja se vrši njihovo prekraćivanje na 3-4 vidljiva pupoljka. Kalem grane moraju biti iste debljine kao podloga.
Tehnika ovog kalemljenja se sastoji u sledećem: na podlozi, na željenoj visini se pravi kosi rez koji je dva puta duži od njenog prečnika. Zatim se nožem na gornjoj trećini preseka pravi jezičak dužine 2-3 mm paralelno ka srži. Na donjem delu kalem grančice se pravi identičan kosi rez sa jezičkom pri čemu se vrši spajanje podloge i kalem grančice i uvlačenje jezičaka jedan u drugi. Jezičak služi da kalem grančica čvrsto stoji na podlozi dok obavljamo vezivanje.
Vezivanje se u novije vreme takođe obavlja sa streč folijama kojima se kosi presek obmotava 5-6 puta. Tako se obezbeđuje čvrst spoj podloge i kalem grančice. Sa nastupanjem povoljnih uslova, iz vegetativnog pupoljka kalem grančice se razvija mladar, koji se neguje do kraja vegetacije.
Piše: Milivoj Timotić,
savetnik za voćarstvo u PSSS Valjevo
