Područje Đerdapa je, odlukom Izvršnog saveta Unesko od 10. jula 2020. godine, upisan na listu svetskih geoparkova i proglašen prvim geoparkom u Srbiji. Na ovom plenarnom zasedanju Izvršnog saveta Uneska, potvrđena je odluka Saveta Uneska za globalne geoparkove o izboru Geoparka Đerdap za jednog od 15 novih geoparkova u svetu.
Geopark Đerdap se prostire na površini od 1.330 km2, obuhvatajući izvanredne lokalitete i fenomene geološkog karaktera. Najupečatljiviji prirodni fenomen u Geoparku je Đerdapska klisura koja je, sa dužinom od preko 100 kilometara, najduža klisura u Evropi. Sastoji se od četiri manje klisure i tri kotline: Golubačka klisura, Ljupkovska kotlina, klisura Gospođin Vir, Donjomilanovačka kotlina, Kazanska klisura, Oršavska kotlina i Sipska klisura. Na ovom prostoru Dunav je svojom snagom duboko isklesao snažne kamene planine Južnih Karpata, gde je, otkrivajući izuzetne lepote geonasleđa, ostavio iza sebe „knjigu geološke evolucije Zemljine kore na Dunavu od proterozoika do poslednjeg ledenog doba“, referentne lokalitete za srpsku geološku zajednicu i istorijski važnu lokaciju za razvoj paleontologije, sedimentologije, hidrogeologije i geomorfologije.
Područje Đerdapske klisure, najduže klisure probojnice u Evropi, odlikuje se složenim reljefom sa mrežom klusura, kanjona i dubokih uvala, ali sadrži lokalitete i segmente koji predstavljaju značajna svedočanstva o geološkom i geomorfološkom razvoju Zemlje. Zato ne čudi prisustvo brojnih kraških pojava, lokaliteta geološkog karaktera zaštićenih kao zaštićena područja: spomenici prirode „Prerasti u kanjonu Vratne, Prerast Šuplja stena, Tunelska pećina Prerast u kanjonu Zamne i Blederija, kao i zaštićena područja od lokalnog značaja: Spomenici prirode Rajkova pećina, Bigrena akumulacija kod manastira Tumane i Bigrena akumulacija Beli Izvorac koja su, pored područja Nacionalnog parka Đerdap obuhvaćena Geoparkom.
Zbog specifičnog geografskog položaja, blage klime i raspoloživih, raznolikih prirodnih resursa, ovo područje je bilo milenijumsko naselje nekoliko civilizacija, koja datiraju iz vremena mezolita (Lepenski vir, oko 9500-5500 pre n.e), eneolita (najstariji rudnik u Evropi – Rudna Glava kod Majdanpeka, oko 5000 godina pre n.e), kao i iz rimskog, vizantijskog i turskog perioda (Trajanova tabla, tvrđave Golubački grad i Fetislam, Diana), a tu su i tradicionalne kuće, crkve i manastiri.
Proglašenje područja Đerdapske klisure i njenog zaleđa – delova planinskih masiva Kučaj i Miroč, za prvo područje u Srbiji koje upisano na listu UNESKO Globalna mreža geoparkova, rezultat je višegodišnjeg rada i angažovanja državnih organa i stručnjaka.
Ministarstvo zaštite životne sredine je 2014. godine pokrenulo inicijativu za uspostavljanje geoparkova u Republici Srbiji. Krajem 2015. godine formiran je Radni tim za uspostavljanje geoparka Đerdap, koji je u skladu sa Operativnim uputstvom UNESCO Global Geopark Network uradio Aplikacioni dosije, koji je preko Nacionalne komisije za saradnju sa UNESCO dostavljen Sekretarijatu UNESCO Global Geoparks.
Geopark Đerdap je uspostavljen na osnovu Sporazuma o saradnji između Ministarstva zaštite životne sredine, Zavoda za zaštitu prirode Srbije, JP „Nacionalni park Đerdap“ i opština Golubac, Majdanpek, Kladovo i Negotin, kojim je predviđeno da JP „NP Đerdap“ bude nosilac aktivnosti Geoparka. Proglašenjem Geoparka Đerdap, stvoreni su uslovi za razvijanje praksi i modela za jedinstveno povezivanje zaštite geološkog nasleđa i regionalnog održivog ekonomskog razvoja ovog područja. Proširenjem liste sa novih 15 geoparkova u svetu, danas je u globalnu mrežu geoparkova upisano 161 područje od izuzetnog međunarodnog geološkog značaja koje se prostire u 44 zemlje.
Foto: Jasna Bajšanski
