Nestali su i autohtoni vranjski slez, moravski orašak i beščekinjasta udovičica, kojih više nema na planeti, jer svaka od njih je pre izumiranja rasla isključivo u Srbiji. Na preliminarnoj listi najugroženijih biljaka kod nas je, još pre tri decenije, naveden podatak da je ukupno 171 biljna vrsta nestala, sumnja se da je nestala, ili je krajnje ugrožena.
U Srbiji je zauvek nestalo nekoliko autohtonih vrsta biljaka, kao i njihov kompletan genofond za nauku. Nestali su kragujevački slez, vranjski slez, moravski orašak i beščekinjasta udovičica. Ovih vrsta više nema na planeti, jer svaka od njih je pre izumiranja rasla isključivo u Srbiji.
Kragujevački slez bio je višegodišnja, zeljasta biljka iz porodice slezova, lokalno endemična vrsta centralnog dela Srbije. Pronašao ga je i opisao Josif Pančić 1848. godine na Metinom brdu, nadomak Kragujevca, a otkriće je objavio 1874. u svom najznačajnijem naučnom delu, monografiji ,,Flora Kneževine Srbije ili vaskularne biljke, koje u Srbiji divlje rastu“.
Rastao je u živicama, na međama i šikarama, zatim na obodu šumaraka, u vlažnom zemljištu i na nadmorskoj visini između 200 i 300 metara. Dostizao je visinu od 50 do 150 centimetara, bio sivo-putenaste boje, sa zvezdastim i nedeljenim dlakama.
– Listovi su na dugačkim drškama, okruglasti do trouglasto jajasti, nedeljeni ili plitko deljeni u 3 do 5 kratkih, nepravilno nazubljenih režnjeva. Cvetova je imao od 1 do 3, na drškama dužim od listova u čijem se pazuhu nalaze. Krunični listići 2 do 3 puta su bili duži od čašice, ljubičasti, sa tamnim žilicama. Plodići sa zvezdastim dlakama duž leđne strane do polovine, zvezdaste dlake sa kratkim, štrčećim kracima. Razlikovao se od srodne A. officinalis (beli slez) po dugačkim cvetnim drškama. Kod A. officinalis su cvetovi sedeći ili na veoma kratkim drškama – ovako je Josif Pančić opisao tih godina pronađenu vrstu koja je nažalost u naše vreme iščezla.
Pretpostavlja se da je glavni uzrok iščezavanja širenje gradskog jezgra Kragujevca.
Crvena knjiga flore i faune Srbije
U Evropi postoji šest glavnih bioregiona, od čega je pet zastupljeno u Srbiji. Da bi se zaštitilo to bogatstvo, pre tri decenije napravljena je publikacija „Crvena knjiga flore i faune Srbije“, u kojoj je objavljena preliminarna lista najugroženijih biljaka. Na tom spisku bio je i kragujevački slez, za koji ni većina žitelja Šumadije nikada nije čula, ni znala da je uopšte postojao, sve dok grupa entuzijasta iz Udruženja „Prvi, prvi na skali“, uz pomoć profesora Prirodno – matematičkog fakulteta u Kragujevcu, nije oživela priču o autohtonoj biljci ovog kraja. Oni su, naime, inspirisani ovom jedinstvenom biljkom, u zajednici kojoj pripadaju, pokrenuli svojevrsno takmičenje i dodelu priznanja baš pod imenom „Kragujevački slez“. Iščezla biljka je, tako, posle vek i po otkako ju je Josif Pančić pronašao, poslužila kao inspiracija u borbi za očuvanje i unapređenje životne sredine i javnog zdravlja.
Đaci kragujevačke Osnovne škole „Jovan Popović“ postali su prvi dobitnici priznanja „Kragujevački slez“ za aktivnosti na polju podizanja ekološke svesti, sprovođenjem više od deset ekoloških projekata u prošloj godini.
Herbarijum za istoriju
Deset godina posle Pančićeve smrti, 1899. godine, njegova zbirka je preseljena iz Velike škole u Botaničku baštu „Jevremovac“, gde se i danas nalazi pod imenom „Herbarium Pancicianum“. U toj zbirci se nalazi i iščezli kragujevački slez, kao i močvarna hajdučka trava s Makiša, zatim originalni herbarski primerak Ramonde Serbice i više od 90 tipskih primeraka biljaka koje je Pančić otkrio i opisao kao nove za nauku. U zbirci se nalaze i vrste koje su danas iščezle, ili su retke i ugrožene, a u Pančićevo vreme su bile rasprostranjene, poput Pančićeve grahorice, kaldezijeve vodene bokvice, plave jasenovke, vodene hajdučice.
Piše: Biljana Nenković
