Savremena intenzivna proizvodnja voća u velikoj meri zavisi od uslova sredine. Ukoliko oni nisu odgovarajući, čak i najbolja sorta uz primenu svih agrotehničkih i pomotečničkih mera neće dati dobre rezultate. Uzimajući ovo u obzir, kao i činjenicu da su voćke višegodišnje biljke, veoma je važno umanjiti bilo kakve rizike uticaja spoljne sredine.
Prirodni uslovi – klima, zemljište i položaj – u pojedinim rejonima u Srbiji izuzetno su povoljni za gajenje voća. Limitirajući faktori za postizanje visokog prinosa voća i kvaliteta plodova u agroekološkim uslovima Srbije su sledeći: niske zimske temperature, kasni prolećni mrazevi, grad, nagla promena temperatura u zimskom periodu, visoke letnje temperature, relativna vlažnost vazduha, nedostatak padavina, olujni vetrovi.
Oluja prođe, posledice ostaju
U poslednjih deset godina zabeležene su velike štete od grada. Još nam je u sećanju olujno i gradonosno proleće 2010. godine, koje je opustošilo naše voćnjake. U svim delovima Srbije u maju i junu te godine grad praćen olujnim vetrom naneo je ogromne štete, čak i na pojedinim lokalitetima gde se pojava grada ne pamti poslednjih 30 godina. Samo u slankamenačkom ataru on je uništio rod u zasadima jabuke i breskve na više od 800 hektara. I u 2017. godini zabeležene su velike štete od grada, ali i od snega koji je oštetio malinjake u zapadnoj Srbiji.
Učestalost pojave grada može da bude ograničavajući faktor za voćarsku proizvodnju. Štete od njega nisu samo direktne i ne odnose se samo na uništenje roda, nego i indirektno utiču na smanjenje prinosa sledeće i narednih godina zbog uništenja i oštećenja listova i grana, zbog povrede kore…
Grad direktno oštećuje grane, mladare, listove i plodove. Ali, zbog oštećenja listova i grana dolazi do slabijeg formiranja rodnih pupoljaka za sledeću godinu, što indirektno utiče na smanjenje rodnosti. Pored toga, povrede na kori mogu predstavljati mesta za prodor prouzrokovača gljivičnih i bakterijskih oboljenja. Povrede od grada su posebno opasne kod koštičavih voćnih vrsta, gde grane sporo i nepotpuno zarastaju, te dolazi do pojave smolotočine i do prenošenja nekroze na samo drvo.
Na pitanje da li je moguća zaštita od ove pošasti, postoji pouzdan odgovor: jedini siguran način zaštite od grada je postavljanje protivgradnih mreža. Na tržištu se mogu naći mreže različitog kvaliteta, a kvalitetna može trajati i do 25 godina.
Ima leka i za ožegotine
Poseban negativan efekat u toku vegetacije imaju visoke temperature i visok intenzitet sunčevog zračenja. Kod jabuke, tamo gde nema protivgradnih mreža, plodovi mogu biti oštećeni od ožegotina i više od 20 odsto. To je velika šteta za proizvođače jer takvi plodovi mogu ići samo u preradu. Sunce može prouzrokovati ožegotine na plodovima i listovima, ali i na kori debla i grana. Pored protivgradnih mreža, ova pojava se može umanjiti i izborom sorti. Sorta kruške “konferans”, na primer, osetljivija je od sorte “abate fetel”. Radi smanjenja pojave ožegotina, poželjan pravac redova u zasadu je sever-jug.
Prve značajnije ožegotine zapažene su 2008. godini kod sorte kruške “vilijamovka”, dok kod kruške “santa marija”, “boskova bočica”, “kiferov sejanac” i “pakams trijumf “ takvih ožegotina nije bilo. Velike štete su nastale i u zasadima maline i drugog jagodastog voća zbog osetljivosti plodova ovih voćnih vrsta na visoke temperature. Plodovi sa ožegotinama pogodni su jedino za industrijsku preradu i umanjuju rentabilnost proizvodnje.
Zbog visokih temperatura u 2017. godini, ožegotine su bile evidentirane kod svih voćnih vrsta, ali su se posebno manifestovale u zasadima maline sorti “polka” i “polana” u Vojvodini gde je došlo do pojave ožegotina i na listovima i izdancima, ali i do sušenja cvasti i plodova. Značajna pojava ožegotina primećena je i u zasadima šljive, na listovima i granama, a plodovi su ostali dosta sitni. Negativan uticaj nastalih oštećenja na listovima i granama odražava se na formiranje pupoljaka, te usled toga na smanjenu rodnost u narednoj godini. Još jednom se pokazalo da u ekstremnim godinama najviše nastradaju voćne vrste i sorte koje nisu posađene u odgovarajućim agroekološkim uslovima.
Isplativa ulaganja
Uzimajući u obzir klimatske promene, u savremenom voćarstvu treba birati voćne vrste i sorte koje daju najbolje rezultate u odgovarajućim agroekološkim uslovima. To ipak nije dovoljno. Moramo koristiti najsavremenija dostignuća struke i nauke – podizati protivgradne mreže, uvoditi sisteme za navodnjavanje i antifrost sisteme kao obavezne mere u većini regiona Srbije. Iako je cena visoka, isplati se već nakon jedne kritične godine. Uz odgovarajuće subvencije države i lokalne samouprave, proizvođači se mnogo lakše opredeljuju za ova dugoročno ispalativa ulaganja.
Prof. dr Z. Keserović
Dobro jutro broj 545 – Maj 2019.
